Τα παιδικά χρόνια στον Αγρό και οι πονεμένες αναμνήσεις που τον σφράγισαν, η διελκυστίνδα Μακαριακών – Γριβικών και ο τομεάρχης της ΕΟΚΑ πατέρας του, τα χίπις χρόνια στο Παρίσι, η σχέση του με τη θρησκεία, η απώλεια της συζύγου του, τα παιδιά του, η πολιτική ως «αναγκαίο κακό»… Ο Ανδρέας Μαυρογιάννης φωτογραφίζεται στο σπίτι του περιτριγυρισμένος από τα πιο αγαπημένα του πρόσωπα, τον γιο του Διομήδη, την κόρη του Αθηνά και τη νύφη του Noemie Cabau και μιλά για όσα καθόρισαν μέχρι τώρα τη ζωή του.
Από τον Θανάση Φωτίου
Φωτογραφίες: Δημήτρης Βαττής
Επιμέλεια: Shona Muir
Απ’ τις ελάχιστες προσωπικού ύφους συνεντεύξεις σας, έχω μάθει ότι το αγαπημένο σας απόφθεγμα είναι από το Κατά Λουκά Ευαγγέλιο, όπως επίσης και μια από τις φράσεις που χρησιμοποιείτε συχνά, είναι από τον Ψαλμό του Αποδείπνου. Είστε θρήσκος;
Δεν θα αποκαλούσα τον εαυτό μου θρήσκο. Μεγάλωσα, βεβαίως, με τη χριστιανική ορθόδοξη παράδοση, αυτήν ακολουθούσε η οικογένειά μου, οι γονείς μου, οι πρόγονοί μου… Στο σόι μας, μάλιστα, είχαμε και ιερείς… Προσωπικά, συγκρατώ από τον Χριστιανισμό βασικές αρχές και αξίες, όπως για παράδειγμα, την ιδέα να μπορείς να αγαπήσεις τον πλησίον σου περισσότερο από τον εαυτό σου. Αποδίδω τεράστια σημασία σε τέτοιες αρχές…
Έχω διαβάσει να λέτε ότι η πίστη στον θεό, ήταν το αποκούμπι της μητέρας σας στα βάσανα της ζωής, γι’ αυτό και θαυμάζετε τους ανθρώπους που έχουν την ικανότητα να πιστεύουν…
Ναι, θαυμάζω τους ανθρώπους που μπορούν να πιστεύουν και, βεβαίως, σέβομαι απόλυτα το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να πιστεύει όπου θέλει. Η πίστη, έχει βοηθήσει γενεές γενεών να έχουν μια απάντηση απέναντι στο χάος του κοινωνικό ιστορικού χώρου, όπως το ονόμαζε ο Καστοριάδης… Είναι ένα φαινόμενο κοινωνιολογικής σημασίας…
Πώς, λοιπόν, διευρύνει, κανείς τους ορίζοντές του, τι τον οδηγεί σε βαθύτερες αναζητήσεις, για να φτάσει, ας πούμε, στον καρτεσιανό ορθολογισμό, για τον οποίο είδα κάπου να μιλάτε;
Μέσα από τη μόρφωση, τον προβληματισμό, τις εμπειρίες της ζωής, μέσα από την πειθώ και την επιρροή ανθρώπων που συναντούμε στο διάβα μας… Όλα αυτά, βέβαια, με βοήθησαν συνάμα, να έχω σήμερα την ισορροπημένη προσέγγιση που θεωρώ ότι έχω απέναντι στη θρησκεία…
Πείτε μου έναν άνθρωπο που σας επηρέασε προς αυτή την ισορροπία…
Ένας που είχε τεράστια επιρροή πάνω μου- με την καλή, την ορθολογική έννοια – ήταν ο αρχιεπίσκοπος, πρώην Αμερικής Δημήτριος. Ένας σπουδαίος πνευματικός ηγέτης, θεολόγος, φιλόσοφος, πολύ πειστικός ως προς τη φιλοσοφική διάσταση. Για μένα η θρησκεία είναι πιο πολύ φιλοσοφία, έχει να κάνει περισσότερο με τρόπο που ο άνθρωπος πρέπει να συμπεριφέρεται στη ζωή του. Το απόφθεγμα, για παράδειγμα, από το Κατά Λουκά Ευαγγέλιο που πολύ σωστά εντοπίσατε ως το αγαπημένο μου -«για να μπορείς να λες πως κάτι αξίζεις, να κάνεις περισσότερα από αυτά που οι άλλοι αναμένουν»- από τον Δημήτριο το έμαθα.
Τι θεωρείτε, αλήθεια, σημαντικότερο στη ζωή; Τις επιρροές που δεχόμαστε ή τις επιλογές που κάνουμε;
Δύσκολη η ερώτησή σας. Υπάρχει, θα έλεγα, μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στα δυο. Θεωρώ ότι οι επιρροές που δεχόμαστε είναι αυτές που εν πολλοίς καθορίζουν τις επιλογές μας. Συνεπώς, σημαντικότερο στη ζωή θα έλεγα πως είναι να είμαστε σε θέση να αξιολογούμε σωστά τις επιρροές που δεχόμαστε, ώστε να λαμβάνουμε αποφάσεις που να τις χαρακτηρίζει ο ορθολογισμός, η αποτελεσματικότητα και η ενσυναίσθηση.
Σήμερα, στα 66 σας, είστε σε θέση να απαντήσετε στο ερώτημα: Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Ποιος είναι ο στόχος, το ζητούμενο, αν προτιμάτε, της ύπαρξής μας;
Δεν υπάρχει γενική απάντηση, που να αφορά όλους, ούτε όλοι οι άνθρωποι δίδουν τον ίδιο ορισμό. Σ’ ό,τι αφορά εμένα, έχω μια αίσθηση για το νόημα της δικής μου ζωής. Και εφόσον ξέρετε τόσα πολλά για μένα, είμαι σίγουρος πως γνωρίζετε και την ελυτική μου προσέγγιση, το απόφθεγμα: «Χαράξου κάπου με οποιονδήποτε τρόπο και μετά πάλι σβήσου με γενναιοδωρία».
Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε σε μια ταραγμένη πολιτικά περίοδο. 20 Ιουλίου 1956, με τον Γρηγόρη Αυξεντίου κρυμμένο στο σπίτι σας. Εφτά μήνες μετά, ο πατέρας σας, τομεάρχης της ΕΟΚΑ, οδηγήθηκε στα κρατητήρια – τον είδατε ύστερα από ενάμιση χρόνο, σιδηροδέσμιο, στην κηδεία του πεντάχρονου αδελφού σας… Τι αποτύπωμα άφησαν σ’ ένα μικρό παιδί όλες αυτές οι έντονες στιγμές;
Το γεγονός ότι έχω μνήμες από τον θάνατο και την κηδεία του αδελφού μου -ήμουν μόλις δεκαεπτά μηνών- μιλά από μόνο του. Και δεν ήταν μόνο αυτό, στα δώδεκά μου χάσαμε ακόμα έναν αδελφό μου, που ήταν επίσης μια τραγική στιγμή…
Διάβασα να λέτε ότι στη ζωή σας υπήρξατε πολύ ταλαιπωρημένος άνθρωπος, αλλά συνάμα και ευλογημένος. Την ευλογία που σας έλαχε πώς την προσδιορίζετε;
Είχα έναν πατέρα που ήταν σθεναρός υποστηρικτής της άποψης ότι δεν είμαστε όμηροι της μοίρας μας. Αρκεί να σκεφτείτε ότι, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 60 δεν είχαμε στον ήλιο μοίρα, οι γονείς μου μάς έλεγαν: θα σπουδάσετε. Και το έλεγαν με απίστευτη πίστη και πεποίθηση ότι μπορούσαν να το καταφέρουν. Και το κατάφεραν! Ήμασταν επτά αδέλφια και σπουδάσαμε και οι επτά. Η οικογενειακή θαλπωρή, λοιπόν, οι αρχές και αξίες με τις οποίες προσπάθησαν να μας γαλουχήσουν και ταυτόχρονα η παρότρυνση να ανοίξουμε τα φτερά μας -κάτι που επεδίωξα να εφαρμόσω και στα δικά μου παιδιά- είναι η ευλογία στην οποία αναφέρομαι. Επιστέγασμα δε αυτής της ευλογίας είναι το γεγονός ότι ήμουν για τριάντα χρόνια σε έναν πολύ ευτυχισμένο γάμο. Η μακαρίτισσα η γυναίκα μου ήταν ένας απίστευτος άνθρωπος, αποκτήσαμε δύο υπέροχα παιδιά μαζί, παρά τις μετακινήσεις, τις αλλαγές χωρών, σπιτιών, σχολείων… Δεν είμαι, λοιπόν, απλά ευτυχής και ευλογημένος, είμαι και υπερήφανος.
Πώς ήσασταν, αλήθεια, ως πατέρας; Σίγουρα όχι Πυγμαλίωνας…
Οπωσδήποτε, όχι Πυγμαλίωνας. Με τα παιδιά μου ήμουν φίλος και φύλακας άγγελος.
Αισθάνεστε ότι κάνατε καλή δουλειά;
Νομίζω, ναι. Διότι πάντα καταφέρναμε να βρίσκουμε χρόνο να περάσουμε μαζί. Ούτε είχαμε διανοηθεί με τη γυναίκα μου, να τα βάλουμε σε εσωτερικό σχολείο ή να τα αφήσουμε πίσω. Προσπαθούσαμε να αφιερώνουμε χρόνο, βεβαίως η γυναίκα μου πολύ περισσότερο που για είκοσι χρόνια είχε εγκαταλείψει την καριέρα της για να με ακολουθήσει. Η Πόπη ήταν ένας θαυμάσιος άνθρωπος, ξέρετε. Και δυνατός. Ακόμα και μια μέρα πριν πεθάνει, είχε πει: «Αν ο θεός υπάρχει και κάνει θαύματα, να τα κάνει για εκείνους που τα έχουν πραγματική ανάγκη, διότι εμείς ζήσαμε ωραία τη ζωή μας, ως ευλογία».
Πώς διαχειριστήκατε την απώλεια;
Δύσκολα, ομολογουμένως. Έχω την εντύπωση ότι τα παιδιά μας, αποδείχτηκαν πιο δυνατά από εμένα. Είχαν μεσολαβήσει δώδεκα χρόνια από την πρώτη διάγνωση, η Αθηνά μας ήταν εννέα τότε, άλλαζε τις γάζες στη μάμα της, είχαν πλήρη ενημέρωση για το τι της συνέβαινε από την πρώτη στιγμή…
Σε ποιον βλέπετε περισσότερο εσάς; Στην Αθηνά ή στον Διομήδη;
Και στους δύο. Εντελώς διαφορετικοί χαρακτήρες, όμως με απίστευτη σύμπνοια και συμπληρωματικότητα. Βλέπω τον εαυτό μου και την Πόπη, ταυτόχρονα και στους δύο.
Εσάς, ποιος από τους γονείς σας καθόρισε και επηρέασε τον χαρακτήρα σας;
Και οι δυο, παρόλο που ουσιαστικά, μέχρι τα δώδεκα μου, μεγαλώσαμε χωρίς την πραγματική παρουσία του πατέρα ο οποίος, πέρα από το διάστημα που ήταν στα κρατητήρια, τα επόμενα χρόνια ήταν μετανάστης στη Λιβύη και στη Σουηδία…
Πολιτικές συζητήσεις γίνονταν στο σπίτι;
Πάντα! Επιπλέον, παρά τα πενιχρά οικονομικά μέσα, καθημερινά αγοράζαμε εφημερίδα και ακούγαμε ραδιόφωνο, για να ενημερωνόμαστε για την επικαιρότητα.
Κάθε οικογένεια πίστευε, τότε, σ’ έναν «πολιτικό θεό». Οι δικοί σας σε ποιον πίστευαν; Να υποθέσω, δεδομένου ότι ο πατέρας σας υπήρξε τομεάρχης της ΕΟΚΑ, ότι ήταν ο Γρίβας;
Όχι, δεν ήταν ο Γρίβας. Ο πατέρας μου ήταν στενός συνεργάτης του Αυξεντίου, γι αυτό άλλωστε και κρύφτηκε στο σπίτι μας. Η στάση του πατέρα μου απέναντι στον Γρίβα ήταν μάλλον κριτική. Από τότε. Από συζητήσεις που είχα κάνει αργότερα μαζί του, είχε αντιληφθεί ότι ο Γρίβας δεν ήταν ακριβώς το ίδιο μαζί τους, με τον Αυξεντίου και τους άλλους. Ιδιαίτερα δε, προς το τέλος του αγώνα, δεν ήταν ικανοποιημένος με την τροπή που είχε πάρει ο αγώνας. Γι’ αυτό και ήταν κριτική η προσέγγιση του προς τον Γρίβα, χωρίς, οφείλω να πω, να είναι κάτι που συζητούσε ή που έλεγε ξεκάθαρα. Να προσθέσω, επίσης, ότι ο πατέρας μου ήταν ανάμεσα σ’ εκείνους που, στις εκλογές του 1959, μετά το τέλος του αγώνα, είχαν ταχθεί στο πλευρό του Ιωάννη Κληρίδη επειδή θεωρούσε ότι κακώς υπογράφτηκαν οι συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου. Η μητέρα μου, απ’ την άλλη, ήταν με τον Μακάριο. Όπως και ο θείος μου, ο Παπαχριστόδουλος, ήταν με τον Μακάριο. Η εποχή είχε, όπως καταλαβαίνετε, αυτή τη σχιζοφρένεια…
Εσείς πώς βιώσατε, στην παιδική και εφηβική σας ηλικία, τις πολιτικές διαμάχες της εποχής και τον διαχωρισμό σε γριβικούς – μακαριακούς;
Αυτή τη διελκυστίνδα την αντιλήφθηκα και τη βίωσα μετά το 1968 που εγκατασταθήκαμε στη Λευκωσία, όταν φοιτούσα στο Γυμνάσιο Αρρένων Κύκκου και η ένταση στον τόπο είχε κορυφωθεί. Εγώ δεν ήμουν ούτε το ένα ούτε το άλλο. Ήμουν, όμως, σ’ ένα βαθμό ενωτικός. Η αντίληψή μου, όπως τα καταλάβαινα τότε, ήταν πως έπρεπε να κατευθυνθούμε προς την Ένωση και υπερτερούσε του επιχειρήματος ότι στην Ελλάδα τη δεδομένη στιγμή είχε Χούντα. Αυτή ήταν η λογική μου. Η λογική των μεγαλύτερων αδελφών μου, ήταν πιο αριστερή από τότε… Και με βοήθησε σιγά – σιγά να διαμορφώσω μια πιο κριτική προσέγγιση απέναντι στις εξελίξεις. Από τότε, λοιπόν, ήμουν της άποψης ότι του Γρίβα, μπορούσες να του κάνεις προτομή τη δεκαετία του 50 και να τον εκτελέσεις τη δεκαετία του 70…
Στη ζωή σας υπήρξαν άνθρωποι που η συνάντηση μαζί τους ή η παρουσία τους υπήρξε καθοριστική γι’ αυτό που είστε σήμερα;
Βεβαίως. Όπως ο Δημήτριος που σας ανέφερα, αλλά και κάποιοι καθηγητές μου. Επίσης, στη ζωή μου, είχα την τύχη και την τιμή να γνωρίσω ανθρώπους που θαύμαζα και να γίνω και φίλος μαζί τους. Δεν υπάρχει σπουδαιότερο από αυτό.
Όπως;
Για παράδειγμα, δυο εξαιρετικοί φίλοι, ο Ζωρζ Μουστακί που έφυγε από τη ζωή εδώ και κάποια χρόνια και ο Κώστας Γαβράς. Με τον Κώστα είμαστε μέχρι σήμερα, όπως τ’ αδέλφια. Ήταν ένας μύθος για μας τη δεκαετία του 70. Και το σπουδαίο σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ξέρετε ποιο είναι; Που απομυθοποιείς με την καλή έννοια, διότι δεν βλέπεις πλέον μόνο τον καλλιτέχνη, αλλά και τον άνθρωπο, αλλά μυθοποιείς ταυτόχρονα, ακριβώς εξαιτίας αυτού. Έρχεται η ανθρώπινη διάσταση να μεγαλώσει αυτό που ένιωθες. Είναι σπουδαίο και σπάνιο. Τέτοιες γνωριμίες, θα μπορούσα να σας αναφέρω δεκάδες. Ήμουν πραγματικά τυχερός απ’ αυτή την άποψη.
Στα νιάτα σας υπήρξατε αντιδραστικός;
Πολιτικά, εννοείτε; Ήμουν πάντα του προοδευτικού χώρου.
Κοινωνικά, εννοώ. Ξεφύγατε ποτέ εκτός κοινωνικών ορίων ή ήσασταν τύπος και υπογραμμός; Είδα σπίτι σας κι εκείνη τη φωτογραφία με την τεράστια αφάνα…
Ως νέος ήμουν χίπης. Τη φωτογραφία εκείνη, για να καταλάβετε, μού την έβγαλε στο Παρίσι μια γκέι φίλη μου, που ήταν σχεδόν παντρεμένη, πολύ προχωρημένο για την εποχή. Εκείνη την περίοδο είχα διαβάσει για τον μαρξισμό, είχα διαβάσει όλους τους βασικούς επαναστατικούς, όπως είχα διαβάσει και Μπακούνιν και Προυντόν και άλλους… Δεν με καθόριζε ιδιαίτερα κάτι από αυτά, πέρα από τη βαθιά πεποίθηση που είχα πάντα, ότι οι νέοι πρέπει να μπορούν να αλλάζουν τον κόσμο.
Στις συνεντεύξεις σας αναφέρεστε συχνά στην ανθρώπινη μιζέρια και τη μικρότητα, ως τον έσχατο βαθμό δυστυχίας. Υποθέτω ότι την έχετε συναντήσει πολλές φορές στη ζωή σας για να είστε τόσο έντονος. Την απόλυτη ευτυχία την έχετε βιώσει;
Δεν ξέρω τι είναι απόλυτη ευτυχία. Ξέρω τι είναι μια ευτυχισμένη στιγμή, διότι εκείνη τη στιγμή δεν θες κάτι παραπάνω από εκείνο που ζεις.
Διαβάζοντας συνεντεύξεις σας και παρακολουθώντας διάφορες δράσεις σας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είστε απ’ τα λίγα, τα ελάχιστα θα έλεγα, πολιτικά πρόσωπα με ένα ευρύ φάσμα γνώσεων, με ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο, με μουσική παιδεία, θεατρική παιδεία… Πώς συνάδουν όλα αυτά με το στεγνό (και στυγνό;) περιβάλλον της πολιτικής;
Καταρχάς, η σχέση μου με όλα αυτά που αναφέρετε, είναι βιωματική. Δεν το κάνω, ούτε για επίδειξη, ούτε για να υποδυθώ κάτι άλλο. Αυτός είμαι, αυτά με γεμίζουν, αυτή είναι η ζωή μου. Απ’ την άλλη, ούτε ήμουν ποτέ πολιτικός. Ήμουν στις παρυφές. Όταν είσαι διπλωμάτης, είσαι μεν κοντά στις διεθνείς εξελίξεις και στην πολιτική, αλλά πάντα μεσολαβεί μια απόσταση. Ούτε και τώρα αποφάσισα να γίνω πολιτικός. Λίγο η αίσθηση του χρέους, λίγο η αντίληψη που κυριαρχούσε πάντα στην οικογένειά μας, αν αισθανθείς ότι υπάρχει ανάγκη πρέπει να βάζεις πλάτη, με έβαλαν να μπω σ’ αυτή την περιπέτεια. Αλλά όχι, δεν είμαι ευτυχής να είμαι πολιτικός. Ούτε ευτυχής είμαι ούτε με γεμίζει. Το βιώνω ως αναγκαία δοκιμασία.
Οφείλω να πω ότι, παρακολουθώντας σας στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, είναι στιγμές που αισθάνομαι ότι δεν είστε και τόσο εσείς. Το νιώθετε, λοιπόν, κι εσείς;
Συχνά. Δεν είμαι στο στοιχείο μου. Δεν είμαι σίγουρος ότι έχω τη στόφα του πολιτικού ή ότι μπορώ να την αποκτήσω… Και δεν το λέω υποτιμητικά. Μερικές φορές μπορεί και να θαυμάζω τη στάμινα και τη στόφα του πολιτικού…
Είναι απαραίτητη για να κυβερνήσει κάποιος;
Ο ηγέτης ηγείται με το παράδειγμα και κρίνεται από το αποτέλεσμα. Για να κυβερνήσεις, χρειάζεται να έχεις όραμα, μεθοδικότητα, ορθολογισμό, αποτελεσματικότητα. Δεν είναι το κοστούμι ούτε ο ρόλος που τα πετυχαίνουν αυτά.
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το μεγαλύτερο μειονέκτημα των κυριοτέρων σας πολιτικών αντιπάλων;
Το γεγονός ότι έχουν συγκεκριμένη πολιτική και κομματική ιστορία. Την οποία εγώ δεν έχω. Όταν την έχεις, πιο εύκολα σε κριτικάρει κάποιος. Κουβαλούν το παρελθόν τους. Είναι μειονέκτημα και ελαφρυντικό συνάμα. Η διαφορά μας είναι ότι εγώ είμαι εδώ με όραμα και φιλοδοξία να αλλάξω αυτό που ζούμε. Ούτε να το συντηρήσω ούτε να το διαιωνίσω. Να το αλλάξω. Αυτοί επιδιώκουν τη διαιώνιση.
Η εξουσία μπορεί να γίνει μεθύσι; Να ζαλίσει τον άνθρωπο που την κατέχει; Τι λέει η εμπειρία σας κοντά σε ανθρώπους που την είχαν;
Ναι, κατά κανόνα συμβαίνει. Στη δική μου περίπτωση, αντιλαμβάνομαι τη διακυβέρνηση και την εξουσία ως αναγκαίο εργαλείο, για να πετύχω στόχους και οράματα που χωρίς τούτα δεν μπορείς να τα πετύχεις. Ως εκεί.
Πείτε μου κάποιες προσωπικότητες που θα θέλατε να είχατε δίπλα σας να σας συμβουλεύουν.
Έχω ήδη. Αλλά αντιλαμβάνομαι ότι θέλετε να φιλοσοφήσουμε. Στη ζωή μου υπήρξα μαθητής και θιασώτης του Ζαν Μονέ. Είναι η προσέγγιση που έχω στα πράγματα. Δηλαδή να δημιουργήσουμε οργανικές συνθήκες, να αλλάξουμε το πλαίσιο, να σκεφτόμαστε μπροστά από την εποχή μας… Αν μπορούσα να επωφεληθώ από συμβουλές τύπου Ζαν Μονέ, θα ήταν πολύ σπουδαίο. Ο Ζακ Ντελόρ, επίσης. Ένας άνθρωπος με σοσιαλδημοκρατική και χριστιανική ταυτόχρονα ευαισθησία. Χαρακτηριζόταν ως χριστιανοκοινωνικοδημοκράτης, που σε επίπεδο αξιών με χαρακτηρίζει κι εμένα, παρόλο που προσωπικά προσπαθώ να μην ανήκω σε μια συγκεκριμένη φιλοσοφία. Αλλά αν υπάρχει μια φιλοσοφική προσέγγιση που είναι πιο κοντά σε μένα, είναι η φιλοσοφία του ανθρωπισμού.
Φοβίες έχετε;
Οι φοβίες μου και οι ανασφάλειές μου, έχουν να κάνουν με την ασφάλεια των κοντινών μου ανθρώπων. Για μένα προσωπικά, έχω μια παράξενη γαλήνη και ηρεμία, διότι ήμουν πάντα της σχολής που λέει: στη ζωή σου δεν πρέπει να φοβάσαι παρά τον θεό που σε έπλασε. Ταυτόχρονα δε, είμαι της άποψης πως ούτε τον θεό σου πρέπει να τον φοβάσαι, διότι σε αγαπά. Αν υπάρχει, πάντα…
Άρα με την ιδέα του θανάτου δεν έχετε πρόβλημα, υποθέτω;
Όχι, δεν έχω. Έχω, όμως, πρόβλημα με την έλλειψη αυτονομίας στη ζωή. Δεν συνήθισα και δεν μπορώ να είμαι εξαρτώμενος. Αυτό θα με ταλαιπωρούσε.
Η υστεροφημία σας σάς απασχολεί;
Καθόλου δεν με απασχολεί η υστεροφημία μου. Δεν θα ήθελα, βεβαίως, τα παιδιά μου να έχουν αρνητική εντύπωση για μένα, ούτε η αντίληψη που υπάρχει στην κοινωνία για μένα, να είναι γι’ αυτά καθοιονδήποτε τρόπο, βάρος. Δεν με ενδιαφέρει να είναι θετική, αρκεί να μην τους είναι βάρος.
