Μερικές φορές η ζωή φέρνει καινούρια «αξεσουάρ», όπως ένα αμαξίδιο. Η Ραφαέλα Μιλτιάδους χρειάστηκε να μάθει να «κυλάει», σε ηλικία 27 χρονών, όταν μια οδική σύγκρουση τής στέρησε την επιλογή να περπατάει. Ως Πρέσβειρα Οδικής Ασφάλειας, έχει πολλά να πει για συμπερίληψη και προσβασιμότητα, όμως πάνω απ’ όλα μιλάει για τη σημασία της αποδοχής. «Εμπόδιο δεν είναι το αμαξίδιο, αλλά η νοοτροπία “εμείς” κι “εσείς”», λέει.
Κάθε άνθρωπος έχει την ιστορία του, όμως η δική σου είναι ορατή στον καθένα. Πώς σε «συστήνει» στους άλλους το αμαξίδιο;
Αισθάνομαι ότι με φέρνει πιο κοντά με τους ανθρώπους. Με κάποιον τρόπο νιώθω ότι ο κόσμος αισθάνεται μια ταύτιση, άμεση ή έμμεση. Ίσως νιώθει τη δική μου βλάβη ως κάτι που με καθιστά διαφορετική κι έτσι ταυτίζονται με τη διαφορετικότητα μου και όχι με την αναπηρία αυτή καθ’ αυτήν. Δεν αισθάνθηκα ποτέ εκτεθειμένη με οποιονδήποτε τρόπο. Ήμουνα πολύ ανοικτή με τη βλάβη μου, σχεδόν από την αρχή. Αισθάνομαι ότι είναι μεν μέρος του ποια είμαι σήμερα, αλλά σίγουρα δεν με καθορίζει. Εξακολουθώ να είμαι η Ραφαέλα, με όποιο «αξεσουάρ» και αν κυκλοφορώ.
Τα «αξεσουάρ» έρχονται σε πολλές διαφορετικές μορφές στη ζωή…
Ακριβώς. Το αμαξίδιο μού προσφέρει ελευθερία και αυτονομία, με πάει παντού και μου επιτρέπει να κάνω όσα θέλω. Νιώθω ότι αυτή η βλάβη δεν ήρθε μόνο για να ανατρέψει πράγματα στη ζωή μου, αλλά σίγουρα και για να προσθέσει.
Ποια είναι λοιπόν η ιστορία σου;
Το τροχαίο συνέβηκε το καλοκαίρι του 2019, λίγο πριν κλείσω τα 27. Συγκεκριμένα στη διαδρομή μας για διακοπές στην Πάφο, με την κολλητή μου και τον σύντροφό της. Καθόμουνα πίσω, φορούσα τη ζώνη μου, δεν τρέχαμε, τα κάναμε όλα σωστά, ωστόσο το όχημά μας ανατράπηκε αφού μία οδηγός από την απέναντι λωρίδα έχασε τον έλεγχο, μπήκε στη δικιά μας και μάς χτύπησε μετωπικά, με αποτέλεσμα τον σοβαρό τραυματισμό και των τριών μας. Ήμουνα σε κωματώδη κατάσταση για αρκετές μέρες και όταν ξύπνησα βρισκόμουν ήδη σε νοσοκομείο του Ισραήλ, ενώ οι φίλοι μου νοσηλεύονταν σε κρίσιμη κατάσταση την Κύπρο. Δεν ξέρω πώς να το περιγράψω, αλλά ένιωθα κυρίως ευγνωμοσύνη. Ευγνωμοσύνη που ήμασταν όλοι ζωντανοί.
Πόσο χρόνο σου πήρε να επεξεργαστείς την είδηση ότι δεν θα ξαναπερπατήσεις;
Ίσως η δημοφιλέστερη ερώτηση… Καταρχάς κανείς δε γνωρίζει από την πρώτη μέρα πώς θα εξελιχθεί μια βλάβη και κατά πόσο είναι αναστρέψιμη – συνήθως οι γιατροί δίνουν περιθώρια βελτίωσης. Αυτό βοηθά γιατί πεισμώνεις και λες θα τα καταφέρω. Είναι το κλασσικό μότο «δεν υπάρχει δεν μπορώ, υπάρχει δε θέλω» το οποίο έρχεται να εντείνει την προσπάθεια για να εξελιχθεί λίγα χρόνια μετά στο «όσο και να το θέλεις αγάπη, δεν μπορείς! Πάρ’ το απόφαση και ζήσε». Ίσως σου φανεί περίεργο αλλά δεν μου πήρε χρόνο να το συνειδητοποιήσω, μάλλον επειδή ήμουν πολύ κοντά στο να χάσω τη ζωή μου, επομένως συγκριτικά ανάμεσα στα δύο: «δεν έχω ζωή» ή «δεν έχω λειτουργικά πόδια», δεν υπάρχει δίλημμα.
Ξεκίνησες ουσιαστικά μια καινούρια ζωή;
Ναι, στις 16 Αυγούστου γιορτάζουμε τα «αναγεννησιακά μας γενέθλια. Ουσιαστικά μηδένισα και ξαναξεκίνησα – μπορεί να είμαι 31 χρονών αλλά την ίδια στιγμή είμαι και τεσσάρων. Όταν επέστρεψα από το Ισραήλ στις αρχές του 2020, ολοκληρώνοντας τις θεραπείες και την αποκατάστασή νου, ήρθε αμέσως και το Lockdown. Η πανδημία για μένα ήταν μια πολύτιμη περίοδος της νέας μου ζωής. Ήταν λες και σταμάτησε ο χρόνος και ο κόσμος με περίμενε να προσαρμοστώ!
Τι σε βοήθησε να προσαρμοστείς;
Καταρχάς εκ φύσεως ο άνθρωπος είναι προσαρμοστικό ον. Ωστόσο χρειάζεται χρόνος και υπομονή. Και τα δύο υπάρχουν, επομένως ότι κι αν μας συμβεί, όσο δύσκολα κι αν είναι στην αρχή όσα βιώνουμε – ότι κι αν είναι αυτό που βιώνουμε– οι δυσκολίες θα ξεχαστούν. Θα βρούμε τους μηχανισμούς για να επιβιώσουμε και να εν τέλει θα τα καταφέρουμε.
Ακούγεται απλό, αλλά συνάμα φαντάζει πολύ δύσκολο.
Τίποτα δεν είναι απλό στην αρχή και η αποδοχή είναι το παν. Αποδοχή πρώτα από εμάς τους ίδιους κι έπειτα από τους ανθρώπους μας. Ένα δυναμικό και υποστηρικτικό περιβάλλον, από την οικογένεια, τους φίλους, τους συναδέλφους, τους συμμαθητές, είναι αναπόσπαστο κομμάτι και καθοριστικό όταν βιώνεις κάτι ανατρεπτικό. Γίνονται τα πόδια σου, γίνονται και μπαλόνια άμα λάχει και σε πετάνε ψηλά.
Εσύ αυτό το είχες;
Είχα και έχω αγάπη γύρω μου. Από την πρώτη στιγμή. Είναι ευλογία να έχεις ανθρώπους δίπλα σου που σε αγαπούν, σε στηρίζουν, σε ανεβάζουν… Ξέρω πως είμαι πολύ τυχερή. Και άλλη ζωή να είχα πάλι αυτούς θα ήθελα δίπλα μου.
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετώπισες σε αυτή την πορεία;
Στην αρχή είναι όλο πιο προσωπικό, χρειάζεται να εστιάσεις σε σένα για να βρεις τα «πατήματά» σου (λέμε τώρα), να εγκλιματιστείς στη νέα κατάσταση, να βρεις τα όριά σου, να το εξερευνήσεις όλο αυτό. Έπειτα, ξεκινούν να προστίθενται τα εξωτερικά εμπόδια, όσα θα βρεις με την επιστροφή στη ρουτίνα σου, και τα οποία δυστυχώς δεν μπορείς να ελέγξεις γιατί συνήθως είναι συστημικά. Ξεκινώντας από την Πολιτεία και τους Δήμους, τις νομοθεσίες, την έλλειψη τεχνολογικών μέσων μέχρι τα κοινωνικά στερεότυπα και τις νοοτροπίες που δεν προάγουν την ισοτιμία και τον σεβασμό.
Γι’ αυτό αποφάσισες να δώσεις φωνή στον αγώνα για μια συμπεριληπτική και ισότιμη κοινωνία;
Δεν γεννήθηκα με τη βλάβη, επομένως αγνοούσα τις δυσκολίες που πιθανόν να αντιμετώπιζαν άτομα με οποιανδήποτε αναπηρία. Επιστρέφοντας στην καθημερινότητά μου, ερχόμουν αντιμέτωπη με τέτοια εμπόδια σε καθημερινή βάση, είτε αυτά είχαν σχέση με υποδομές, είτε με πολιτικές τραπεζών, είτε με πολιτικές αερογραμμών, είτε με συμπεριφορές και ταμπού. Και τότε ξεκίνησα να μιλώ γιατί ενώ δεν ένιωθα διαφορετική έπρεπε να συζητώ και να διεκδικώ το καθετί που θεωρούσα ως δεδομένο. Τότε συνειδητοποίησα ότι θέλω μια κοινωνία που θα καλλιεργεί την ίση και δίκαιη ποιότητα ζωής, μια κοινωνία που θα προωθεί την αυτονομία και την ανεξαρτησία των πολιτών της, μια κοινωνία που θα βασίζεται στον σεβασμό, στην αποδοχή και στην αγάπη. Θέλω μια κοινωνία για όλους, με όλους.
Πού βρισκόμαστε σε αυτό το θέμα;
Η ποιότητα ζωής και η κουλτούρα της κάθε χώρας φαίνεται στα απλά: κατά πόσο προσφέρονται ισότιμες ευκαιρίες, συμπεριληπτικά σχολεία, εργασιακές επιλογές για όλους, οικονομική στήριξη για αυτόνομη διαβίωση και μια αξιοπρεπή ζωή. Η κινητική βλάβη που αντιμετωπίζω δε θα αποτελούσε κανένα εμπόδιο, αν υπήρχαν οι ενδεδειγμένες υποδομές, κι αν εφαρμόζονταν καθολικά οι πολιτικές όπως αυτές ορίζονται από τις Στρατηγικές της ΕΕ και των Ηνωμένων Εθνών. Η βλάβη – η οποιαδήποτε βλάβη είτε κινητική, είτε οπτική είτε νοητική – δεν αποτελεί από μόνη της αναπηρία. Το αμαξίδιο δεν αποτελεί εμπόδιο, αντιθέτως είναι το μέσο για να κάνω όσα επιθυμώ. Εμπόδιο είναι οι ανύπαρκτες υποδομές, είναι η ανοχή σε ανέγερση νέων κτιρίων χωρίς προδιαγραφές, εμπόδιο είναι η νοοτροπία του «εμείς» κι «εσείς». Η νοοτροπία του «δύο κόσμοι χωριστοί» παρά «ένας κόσμος για όλους».
Ποια η διαφορά της προσβασιμότητας και της συμπερίληψης;
Η συμπερίληψη είναι μια ευρύτερη έννοια που περιλαμβάνει την προσβασιμότητα, είναι η διασφάλιση της ισοτιμίας στην κοινωνία, η αποδοχή όλων των μελών της. Αν καταφέρουμε καθολική προσβασιμότητα σε όλους τους τομείς από τις υπηρεσίες, την εκπαίδευση, τις εκδηλώσεις, την ψυχαγωγία, το θέατρο, τον αθλητισμό και τον τουρισμό τότε θα επέλθει η ορατότητα της διαφορετικότητας και κατ’ επέκταση η πολυπόθητη συμπερίληψη!
Πόσο κοντά -ή πόσο μακριά- βρίσκεται η Κύπρος από την καθολική προσβασιμότητα;
Σίγουρα όχι κοντά… Υπάρχει μια τάση ωστόσο από μεγάλες εταιρείες που έχουν ξεκινήσει να λειτουργούν πιο συμπεριληπτικά π.χ. έχουμε δει τηλεοπτικές διαφημίσεις με παραθυράκι στη νοηματική, ωστόσο πόσο συχνά σε εκδηλώσεις θα δεις διερμηνέα να μεταφράζει τα όσα λέγονται; Έχεις δει προγράμματα παραστάσεων γραμμένα σε γραφή braille; Έχεις δει άτομα σε αμαξίδιο σε ενδεδειγμένο χώρο στην αρένα συναυλιών – όπου να μπορούν να βλέπουν την σκηνή κι όχι μόνο όσους βρίσκονται μπροστά τους; Έχεις δει πολλούς ανάπηρους στον καλλιτεχνικό ή τον πολιτικό χώρο; Αν διάβασες όλα τα πιο πάνω ερωτήματα κι ακόμη αναρωτιέσαι, τότε μάλλον έχουμε αρκετά ταμπού να καταρρίψουμε.
Αναγκάζεσαι να ψάχνεις κάθε φορά πριν πας κάπου αν υπάρχει πρόνοια για αμαξίδιο;
Στην αρχή ναι, διευκρίνιζα ότι είμαι χρήστης αμαξιδίου και ρωτούσα αν είναι προσβάσιμος ο χώρος πριν προχωρήσω σε κράτηση. Πλέον δεν ρωτώ. Θεωρώ ότι η εφαρμογή της νομοθεσίας είναι αυτονόητη υποχρέωση της επιχείρησης ή του δημόσιου χώρου που θα επισκεφθώ. Επομένως εγώ θα έρθω κι αν δεν έχεις τις απαραίτητες πρόνοιες, θα το συζητήσουμε..
Φαντάζομαι έχεις κάνει πολλές φορές αυτή τη συζήτηση.
Δε φαντάζεσαι! Και έχουμε ακόμα…(γέλια)
Υπάρχει έμφυλη διάσταση στην αναπηρία;
Ως γυναίκες έχουμε διαπαιδαγωγηθεί να αποδεικνύουμε την αξία μας για τα πάντα. Ότι είμαστε προσεκτικές οδηγοί, σωστές επαγγελματίες, άξιες μάνες και ούτω καθεξής, λες και οφείλουμε να καταρρίψουμε μια σειρά από στερεότυπα που έχουν οι άλλοι στο μυαλό τους για μας. Η αναπηρία συνοδεύεται επίσης από άλλα στερεότυπα και ταμπού, μεταξύ αυτών να αποδείξουμε την ικανότητα και την επάρκειά μας σε όλους τους τομείς. Τα στερεότυπα λειτουργούν συνήθως αθροιστικά, άρα αν είσαι και ανάπηρη και γυναίκα, προστίθεται το ένα στο άλλο. Προσωπικά δεν έχω βιώσει κάτι εξεζητημένο, ωστόσο κάτι που δε μας αγγίζει δε σημαίνει πως δεν υπάρχει κι όλας.
Τι θα ήθελες να ξέρουν όλοι οι άνθρωποι εκεί έξω; Τι θα ήθελες να καταλάβουν;
Ότι η ζωή είναι τώρα! Να καταλάβουμε ότι δεν είναι όλα δεδομένα ούτε εύκολα για όλους και να γίνουμε όλοι λίγο πιο ανθρώπινοι. Να αναλάβει ο καθένας από εμάς την ευθύνη που του αναλογεί τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο με στόχο να φτιάξουμε μια ισότιμη και δίκαιη κοινωνία, μια κοινωνία στην οποία όλοι να ανήκουμε και να νιώθουμε ελεύθεροι.
Και τι εύχεσαι να σταματούσαν να λένε για τους ανθρώπους με αναπηρία; Ποια στερεότυπα θα ήθελες να σταματήσουν να αναπαράγουν;
Απεχθάνομαι να ακούω και να διαβάζω δακρύβρεχτους τίτλους του στιλ «Μια ηρωίδα», «Μια μαχήτρια», «Μια Αγωνίστρια της ζωής», ενώ ουσιαστικά είμαι το ίδιο άτομο με τη μόνη διαφορά ότι κυλώ αντί να περπατώ. Ναι αρκετές φορές θα δυσκολευτώ κατά τη μετακίνησή μου αφού δεν υπάρχουν οι υποδομές, αλλά αυτό δε με καθιστά σουπερ-ηρωίδα. Αντιθέτως θεωρώ είναι ένας φθηνός τρόπος να απαλλασσόμαστε ως κοινωνία από τις ευθύνες μας και από τα όσα χρειάζονται να υλοποιηθούν ώστε να μη διεκδικούμε τα αυτονόητα.
Είναι μια ωραιοποίηση βασικά της πραγματικότητας που διαιωνίζει το πρόβλημα.
Ακριβώς. Με βλέπεις να αγωνίζομαι να διασχίσω ένα πεζοδρόμιο και με χειροκροτείς για την «ηρωική» μου προσπάθεια, αντί να ενώσεις τη φωνή σου μαζί μου για να μην υπάρχουν εμπόδια. Αν δεν μου έκλεινες τη ράμπα με το αυτοκίνητό σου, θα ήμουνα ένας συνηθισμένος άνθρωπος που πάει στη δουλειά του, όπως κι εσύ.
Ποιες ερωτήσεις σε ενοχλεί όταν σου κάνουν;
Δεν βρίσκω καμία ερώτηση απρεπή, ούτε προσβλητική. Αντιθέτως… Καταλαβαίνω ότι υπάρχει περιέργεια και απορία που είναι φυσιολογικό. Τα παιδιά έχουν μια αφιλτράριστη προσέγγιση που λατρεύω και κάνουν τις πιο εύστοχες και «δύσκολες» ερωτήσεις.
Ποιο είναι το καλύτερο που σε έχουν ρωτήσει;
Πρόσφατα ένα παιδάκι με ρώτησε «αν είχες τρεις ευχές, ποιες θα ήταν;» και τότε απάντησα ότι η πρώτη θα ήταν να ξαναπερπατήσω και η δεύτερη θα ήταν να γίνει αυτός ο κόσμος προσβάσιμος και φιλικός για όλους τους ανθρώπους. Αν όμως είχα μόνο μία ευχή, θα επέλεγα τη δεύτερη, να έχουμε ένα κόσμο που θα είναι όλα πιο απλά για όλους μας.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΡΕΑ ΟΡΦΑΝΟΥ
DOWN TOWN MAGAZINE/ ΤΕΥΧΟΣ 890
