Με τη φυσιογνωμία μιας σταρ, την απλότητα ενός αυθεντικά ταλαντούχου ανθρώπου, το χιούμορ που αν είχε νυστέρι θα έκανε εγχειρήσεις, η Άννη Ηλιοπούλου είναι ένας ζωντανός θρύλος των ελληνικών εκδόσεων. Η συνιδιοκτήτρια του Αθηνοράματος και εμπνεύστρια των βραβείων γαστρονομίας «Χρυσοί Σκούφοι», έρχεται στην Κύπρο για να κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα: να φέρνει τα πάνω κάτω.
Από την Τώνια Σταυρινού
Επιμέλεια: Παύλος Κυριακίδης
Έχει τον ρομαντισμό να κυνηγά την ομορφιά σε κάθε έκφανση της ζωής… Με τόλμη και αλάθητο ένστικτο ηγήθηκε για 25 χρόνια ενός περιοδικού που δημιούργησε ιστορία στα ελληνικά Μέσα Ενημέρωσης. Και τώρα την έχω απέναντί μου να μιλάει με ενθουσιασμό για το νέο εγχείρημα του Αθηνοράματος, την απονομή των βραβείων Χρυσοί Σκούφοι, για πρώτη φορά, σε κυπριακά εστιατόρια. Η τελετή απονομής των βραβείων θα γίνει στις 11 Νοεμβρίου αφού οι γευσιγνώστες έχουν ήδη δοκιμάσει και βαθμολογήσει ταβέρνες και εστιατόρια σε όλο το νησί. «Την Κύπρο την αγαπώ πάρα πολύ» μου λέει. «Την έχω επισκεφθεί πάνω από 40 φορές και έχω πολύ καλούς φίλους που μαζί τους την έχω εξερευνήσει βήμα βήμα και μπουκιά μπουκιά. Ξέρω καλά την κυπριακή παραδοσιακή κουζίνα και τη λατρεύω, αλλά δεν μπορώ να πω ότι την έχω απολαύσει τρώγοντας έξω. Διαπιστώνω εδώ και καιρό ότι η εξέλιξη έρχεται από τη σύγχρονη κουζίνα ενώ η παραδοσιακή μένει πίσω σαν φτωχός συγγενής. Ότι είχε συμβεί δηλαδή και στην Ελλάδα. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι κάποιοι Κύπριοι σεφ πειραματίζονται με τη σύγχρονη κουζίνα αλλά είναι καιρός να ασχοληθούν και με την κυπριακή: να μελετήσουν τις παλιές ξεχασμένες συνταγές και να τις αποδομήσουν για να τις ανασυνθέσουν χρησιμοποιώντας μοντέρνα υλικά και σύγχρονες τεχνικές».
Οι «Χρυσοί Σκούφοι» έρχονται στην Κύπρο λοιπόν. Γιατί τώρα;
Είχαμε ξανασυζητήσει την ιδέα πριν δέκα χρόνια με τον εκδότη του Φιλελεύθερου, Νίκο Παττίχη. Τότε όμως το στάτους των κυπριακών εστιατορίων δεν επέτρεπε αυστηρή αξιολόγηση και βράβευση. Τα τελευταία δύο χρόνια θεωρώ ότι η κυπριακή γαστρονομία έχει πάρει τον δρόμο της ανόδου και αυτός ο δρόμος δεν έχει επιστροφή. Πάει κατευθείαν στην κορυφή.
Ποια είναι η ιστορία πίσω από τους «Χρυσούς Σκούφους»; Πώς ξεκινήσατε;
Όλα ξεκίνησαν ένα μεσημέρι του Απρίλη το 1993 στην καθιερωμένη μας σύσκεψη για τις κριτικές εστιατορίων της εβδομάδας όταν ξεκίνησε και η καθιερωμένη γκρίνια των γευσιγνωστών μου: «πού να πάμε πάλι, δεν έχει τίποτα της προκοπής, πάλι αρνητική θα μας βγει η κριτική». Είναι γεγονός ότι την εποχή εκείνη μόνο ένα 10% των κριτικών των εστιατορίων έβγαινε θετικό. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή μου ήρθε η ιδέα: «Αν αποφασίζαμε να προχωρήσουμε σε ένα θεσμό που να βραβεύει τα καλύτερα εστιατόρια της Αθήνας; Τι λέτε; Να δημιουργήσουμε άμιλλα, να πυροδοτήσουμε εξελίξεις, να επιβραβεύσουμε την ποιότητα; Παίρνουμε την ευθύνη για ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα;». Περιττό να πω ότι ενθουσιαστήκαμε όλοι με την προοπτική μιας τέτοιας παρέμβασης στο χώρο. Κι όταν αποφασίζεις κάτι τέτοιο αναλαμβάνεις και τις ευθύνες σου με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Τον Γενάρη του 1994 δώσαμε τους πρώτους «Χρυσούς Σκούφους» στα δέκα καλύτερα εστιατόρια της Αθήνας. Τόσα ήταν αυτά που θεωρούσαμε ότι άξιζαν να βραβευτούν. Δέκα.
Αυτή η ευθύνη έκανε τα γόνατά σας να τρέμουν;
Όχι. Ήμουνα πολύ σίγουρη για το know how της ομάδας μας και είχα απόλυτη εμπιστοσύνη στους ανθρώπους μου. Η εμπειρία μας ήταν τεράστια. Κάναμε κριτικές εστιατορίων σχεδόν από το πρώτο τεύχος του Αθηνοράματος κι αυτό μας επέτρεπε να είμαστε κοντά στις εξελίξεις και να παρακολουθούμε την πορεία ανθρώπων και χώρων εστίασης. Δεν υπήρχε εστιατόριο στην Αθήνα που να μη γνωρίζουμε σε βάθος τις δυνατότητες του.
Τι έφερε λοιπόν ο θεσμός;
Έφερε τα πάνω κάτω. Δημιούργησε σοκ στην αρχή, προκάλεσε ανασφάλεια, γέννησε προσδοκίες, προσέφερε χαρά και ικανοποίηση, οδηγώντας τελικά σε αυτό που ήταν και το ζητούμενο: ευγενή άμιλλα στους επαγγελματίες του χώρου και εκπαίδευση του κοινού, ώστε να εκτιμήσει τη δουλειά τους. Αυτός ο θεσμός δημιούργησε το σταρ σίστεμ των σεφ στην Ελλάδα, αναδεικνύοντας τους κορυφαίους και την ίδια στιγμή διαμόρφωσε ένα κοινό αντάξιο της δημιουργικότητας και του επαγγελματισμού τους.
Από πού ξεκινά η δική σας σχέση με τη γαστρονομία;
Από πολύ μικρή αγαπούσα τα εστιατόρια γιατί μου προσέφεραν τη δυνατότητα να δοκιμάζω γεύσεις διαφορετικές από τις σπιτικές. Από την άλλη, τα ταξίδια στο εξωτερικό μου έδωσαν τη δυνατότητα να γνωρίσω και άλλες κουζίνες, διαφορετικά προϊόντα, άλλους γευστικούς πολιτισμούς.
Πότε ξεκινήσατε το Αθηνόραμα;
Το Αθηνόραμα ξεκίνησε το 1976 από τον συνέταιρό μου, Διονύση Κούκη και εγώ μπήκα μέτοχος λίγο αργότερα, στη δεκαετία του 1980 και ανέλαβα ως εκδότρια και διευθύνουσα σύμβουλος από το 1989. Με συνοδοιπόρο πάντα τον Διονύση και με εξαιρετικές δημοσιογραφικές υπογραφές.
Με ποιο όραμα ξεκινήσατε;
Το όραμά μου ήταν να παρέμβει το Αθηνόραμα στο χώρο του πολιτισμού, της ψυχαγωγίας και της γαστρονομίας, μέσα από μια προσπάθεια αναβάθμισης και εκσυγχρονισμού τους. Ταυτόχρονα να μπορέσει να εκπαιδεύσει το κοινό του για να μπορεί να διακρίνει το καλό από το μέτριο. Το κοινό για μένα είναι πάντα πολύ σημαντικό. Για να επιτευχθεί όμως αυτό προϋπόθεση είναι να σε εμπιστεύεται το κοινό χωρίς δεύτερες σκέψεις. Αυτό ήταν και είναι η μεγάλη επιτυχία του Αθηνοράματος.
Σήμερα αισθάνεστε ικανοποιημένη;
Ικανοποιημένη και περήφανη. Κάθε φορά που βλέπω κόσμο στο θέατρο να κρατά το κινητό ανοιχτό στην ιστοσελίδα μας και να διαβάζει την κριτική που γράψαμε λίγο πριν από την παράσταση, ή κάθε φορά που με συναντούν άγνωστοι και μου λένε «όπως τα γράφετε στο Αθηνόραμα έτσι τα βρίσκουμε εκεί που πάμε». Πρόσφατα πήγα σινεμά με τον σύντροφό μου και μπροστά μας ένας κύριος ρωτούσε την ταμία τι ώρα ξεκινά η ταινία. «Έχει ξεκινήσει» του απαντά εκείνη. «Δεν γίνεται», της λέει, «αφού το Αθηνόραμα λέει 9:15». Η κοπέλα τον πληροφορεί ότι κάναμε λάθος και αυτός επιμένει: «αποκλείεται, το Αθηνόραμα δεν κάνει ποτέ λάθος, εσείς κάτι κάνατε». Ήμουνα χαρούμενη για τον επόμενο ένα μήνα μετά απ’ αυτό. Και για την ιστορία να πω ότι είχαμε κάνει λάθος εμείς.
Δεν συνθηκολογήσατε ποτέ;
Αισθάνομαι περήφανη διότι αρνήθηκα στην πορεία όλων αυτών των χρόνων προτάσεις οι οποίες θα έφερναν χρήματα στην εταιρία αλλά δεν συμφωνούσαν με την εκδοτική μας γραμμή ή με την αισθητική μας.
Η υπόθεση ευ ζην έχει ταλαιπωρηθεί από τα περιοδικά, τα τηλεμαγκαζίνο, την ψευδο-γκλαμουριά της κοσμικής ζωής;
Έχει ταλαιπωρηθεί και έχει μισηθεί. Έχει καταντήσει να θεωρείται μια επιφανειακή υπόθεση, μια επίδειξη, μια ψευδο-γκλαμουριά, όπως λέτε. Η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη μετά το 1995, δημιούργησε σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού την ανάγκη να αποδείξει με τον τρόπο ζωής του ότι διαθέτει κουλτούρα ευζωίας. Τι έκανε λοιπόν; Αντέγραψε επιφανειακά και χωρίς βαθύτερη γνώση όλα όσα πρότειναν τα lifestyle μέσα ενημέρωσης της εποχής. Και η σχετική δημοσιογραφία εκείνης της περιόδου κάθε άλλο παρά βοήθησε στην κατανόηση της ουσίας της ευζωίας.
Τι είναι λοιπόν το ευ ζην;
Το ευ ζην είναι καλλιέργεια, είναι σεβασμός στις αισθήσεις και μία αισθητική στάση απέναντι στα πράγματα. Αυτά αποτελούν προϋπόθεση και προαπαιτούμενο για να απολαύσεις τα ωραία πράγματα της ζωής.
Για σας ήταν κάτι που προήλθε από την οικογένειά σας;
Ναι, είχα την τύχη να μεγαλώσω σε μια οικογένεια που μου το καλλιέργησε. Θυμάμαι ας πούμε τον μπαμπά μου όταν ήμουν μόλις 5-6 χρονών να μου απλώνει διάφορα τυριά στο τραπέζι, να μου δίνει ένα μαχαιράκι για να δοκιμάζω και να του λέω τις διαφορές που έβρισκα μεταξύ τους.
Τι άλλα ερεθίσματα είχατε από την παιδική σας ηλικία;
Μεγάλωσα στο Κουκάκι, κάτω από την Ακρόπολη και κάθε απόγευμα η γιαγιά μου η Άννα με πήγαινε βόλτα μαζί με τον αδελφό μου στον Ιερό βράχο και στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Αν τελειώναμε γρήγορα τα μαθήματά μας είχαμε δώρο και ένα παγωτό χωνάκι κρέμα που ήταν κάτι καινούριο για την εποχή. Τα καλοκαίρια είχαμε παρακολουθήσει σχεδόν όλες τις μεγάλες συναυλίες και τις όπερες του Ηρωδείου καθισμένοι έξω στα σκαλιά του θεάτρου με τη γιαγιά να προσπαθεί να πετύχει να μην νυστάξουμε πριν τελειώσει η παράσταση. Μεγάλο δώρο όμως για μένα ήταν τα ταξίδια. Αυτά πιστεύω ότι μου άνοιξαν στο μυαλό ένα μεγάλο παράθυρο στον κόσμο.
Μαγείρευαν οι γονείς σας;
Ο μπαμπάς μου μαγείρευε, η μαμά μου όχι. Ούτε κι εγώ μαγειρεύω. Δεν είχα ποτέ το χρόνο. Δεν ξέρω να μαγειρεύω, αλλά μπορώ να σου αναλύσω ένα πιάτο και να σου πω ακριβώς τι έχει μέσα. Οι μπαμπάς λοιπόν μαγείρευε και μας έκανε όλα τα χατίρια όταν δεν θέλαμε να φάμε το μεσημεριανό φαγητό και το βράδυ.
Ποια είναι η πρώτη γεύση που θυμάστε;
Τα τηγανητά αβγά με σπαράγγια που έφτιαχνε η γιαγιά μας. Όλοι απορούσανε πώς είναι δυνατό ένα τόσο μικρό παιδί να τρώει σπαράγγια. Μου άρεσαν πάρα πολύ. Αλλά μόνο με τα τηγανητά αβγά.
Μετέπειτα, στα φοιτητικά σας χρόνια, ποιες εμπειρίες σας καθόρισαν;
Οι ατέλειωτες συζητήσεις με τους συμφοιτητές και τις συμφοιτήτριες στον κήπο του Αρχαιολογικού Μου-σείου, οι βόλτες στο άλσος της Καισαριανής και στο Φιλο-πάππου, το φαγητό στα ταβερνάκια των Εξαρχείων που ήταν πολύ της μόδας τότε, οι εκδρομές και τα πάρτι σε σπίτια με Pink Floyd, Queens και Abba και ατέλειωτο χορό. Ήταν ωραία χρόνια και η Αθήνα ήταν τότε μια ασφαλής πόλη που την ένιωθες δική σου. Μπορεί να μην είχες τόσες πολλές επιλογές αλλά αισθανόσουν ότι μπορείς να κυκλοφορείς παντού και ένιωθες την ελευθερία να κάνεις γνωριμίες με το διπλανό σου. Αυτό το πράγμα έχει αλλάξει τελείως.
Ο κόσμος των εκδόσεων, των επιχειρήσεων και της μαγειρικής σπάνια διοικείται από γυναίκες. Αυτό ανέβασε τον βαθμό δυσκολίας για σας;
Στα φοιτητικά μου χρόνια άρχισα να συνειδητοποιώ την κοινωνική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων. Και δεν μου ταίριαζαν καθόλου αυτοί οι δοσμένοι κοινωνικοί ρόλοι. Ήμουνα εξωστρεφές παιδί κι είχα πολλές παρέες. Αισθανόμουν ότι είχα ηγετικές ικανότητες, είχα αντίληψη και ήμουν οργανωτική. Όμως η δεκαετία του 1970 ήταν σκληρή για τα κορίτσια λόγω κοινωνικών προκαταλήψεων. Τα αγόρια συνήθως αποφάσιζαν για τα φοιτητικά θέματα ή για το πώς θα διασκεδάσουμε. Το θεωρούσα μεγάλη αδικία και ήταν αυτό που καθόρισε και τη στάση μου στο κίνημα της ισότητας των δύο φύλων την επόμενη δεκαετία.
Και μετά πώς το βιώσατε στην πράξη; Στη δουλειά σας;
Ήταν δύσκολα και επιχειρηματικά και διοικητικά. Παντού, σε όλους τους τομείς της εργασίας και της αγοράς. Αυτό επεκτεινόταν βεβαίως παντού. Για παράδειγμα, είχαμε ένα νέο project και θέλαμε χρηματοδότηση. Έμπαινα εγώ με το ταγεράκι μου, πολύ σοβαρή, προετοιμασμένη, με τους ισολογισμούς μου και πήγαινα στο ραντεβού με τον διευθυντή, παρουσίαζα την ιδέα και όταν φτάναμε στη χρηματοδότηση η απάντηση ήταν σχεδόν από όλους η ίδια: ποιο βράδυ μπορείτε να βγούμε ένα ωραίο δείπνο και να συνεχίσουμε την κουβέντα μας εκεί; Υπήρχε σαφώς μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση της γυναίκας από τον άντρα επιχειρηματία. Σκέφτηκα λοιπόν ότι ο μόνος τρόπος να ξεπεράσω το πρόβλημα και γρήγορα ήταν να αφήσω στην άκρη τη γυναικεία μου μετριοφροσύνη.
Υπάρχει έμφυτη μετριοφροσύνη λέτε στις γυναίκες;
Όχι έμφυτη. Όλες οι γυναίκες έχουμε κοινωνικοποιηθεί με τέτοιο τρόπο που να κατεβάζουμε τον εαυτό μας σε σχέση με τους άλλους. Ευτυχώς έμαθα να το χειρίζομαι γρήγορα. Κατάλαβα ότι έπρεπε να υιοθετήσω ανδρικές συμπεριφορές για να επιβληθώ επιχειρηματικά και διοικητικά. Έμαθα να απαντώ στην αγένεια με αγένεια και να γίνομαι επιθετική όπου χρειάζεται. Επίσης σταμάτησα να θεωρώ ότι οι άλλοι θα καταλάβουν από μόνοι τους τις δυνατότητές μου και άρχισα ξεκάθαρα πια να το κάνω σαφές. Σκεφτόμαστε πάντα «έχω δείξει την αξία μου δεν χρειάζεται να το λέω κάθε φορά είναι χαζό». Κι όμως πρέπει να το λες! Είμαι έξυπνη, οργανωτική, έχω τις καλύτερες ιδέες, είμαι επίμονη, ψύχραιμη, είμαι ο καλύτερος άνθρωπος για τη δουλειά. Πρέπει να το λες και να το δείχνεις συνέχεια.
Αυτό το βίωμα το διοχετεύσατε κάποια στιγμή και σε ένα πολιτικό πόστο, σωστά;
Δούλεψα με τη Μαργαρίτα Παπανδρέου και την ομάδα της για την ισότητα των φύλων και αργότερα έγινα μέλος του συμβουλίου παρά τω πρωθυπουργό για την ισότητα. Δούλεψα πάνω στο νέο οικογενειακό δίκαιο της Ελλάδας το οποίο εξίσωσε νομοθετικά τους ρόλους των δύο φύλων μέσα στο σπίτι και στην αλλαγή του εργατικού δικαίου το οποίο κατοχύρωσε την αρχή της ίσης αμοιβής για ίση εργασία. Ο αγώνας όμως ξεκινάει από μέσα μας, αντιμετωπίζοντας τις δικές μας εσωτερικές φωνές.
Αυτό είναι το σημαντικότερο εμπόδιο για την ανέλιξη μιας γυναίκας;
Και το σπίτι της. Ένα ζευγάρι θα πρέπει να μοιράζεται τις δουλειές εντός και εκτός σπιτιού, όπως και την ανατροφή των παιδιών. Αν δεν μοιράζεται ίσα το πράγμα, τότε κάποιος δεν εξελίσσεται όσο θα μπορούσε. Και ξέρουμε όλες μέσα σε μια σχέση ποια αναλαμβάνει το μεγαλύτερο βάρος με αποτέλεσμα να μένει στάσιμη αντί να εξελίσσεται και να φτάνει στο μάξιμουμ των δυνατοτήτων της.
Κάνοντας έναν απολογισμό, ποιοι θα λέγατε πως είναι οι σημαντικότεροι άνθρωποι στη ζωή σας;
Ο σύζυγός μου, με τον οποίο είμαστε μαζί για πάνω από 15 χρόνια και μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες ζωής, αλλά και την ίδια επιθυμία για ωραίες στιγμές. Μεγάλη μου αγάπη είναι ο ανιψιός μου ο Δημήτρης Ηλιόπουλος που είναι η νέα γενιά του Αθηνοράματος, στη θέση του εκδότη και διευθύνοντα συμβούλου. Κολλητός μου είναι και το αδελφάκι μου, ο Κώστας που έχουμε περάσει πολύ ωραία παιδικά χρόνια μαζί και συνεχίζουμε να κάνουμε παρέα. Από κει και πέρα είναι οι φίλες μου και οι φίλοι μου που είναι ανεκτίμητοι και ανάμεσα σ’ αυτούς ο συνέταιρός μου ο Διονύσης Κούκης.
Τι απωθημένα έχετε;
Περισσότερο ελεύθερο χρόνο για να κάνω απλά και χαζά πράγματα. Να πάω ένα πρωινό με τις φιλενάδες μου να πιούμε καφέ και να συζητάμε με τις ώρες για τις νέες τάσεις της μόδας. Ή να φύγω σε διακοπές έναν ολόκληρο μήνα, να πάω στην Καραϊβική να κυκλοφορώ ξυπόλητη στην άμμο, να μάθω τους χορούς τους και να τρώω ψάρι με ρύζι και εξωτικά φρούτα. Θα ήθελα να πιστεύω ότι τα απωθημένα μου δεν θα μείνουν για πάντα στη σφαίρα των επιθυμιών και θα μπορέσω να τα πραγματοποιήσω.
