Ζυλ Ντασέν: Ο άνθρωπος που αγάπησε τη Μελίνα

Έντεκα χρόνια από τον θάνατο του, στις 31 Μαρτίου 2008, σε ηλικία 97 ετών, ο ΘΑΝΑΣΗΣ ΦΩΤΙΟΥ ανασύρει από το αρχείο του αποσπάσματα μιας συνέντευξης του 1996, που είχε με τον μεγάλο δημιουργό του σινεμά και άνθρωπο που αγάπησε όσο κανείς άλλος τη Μελίνα Μερκούρη.

ΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ Η ΜΑΥΡΗ ΛΙΣΤΑ
O Zυλ Ντασέν γεννήθηκε σε μια μικρή πόλη της Αμερικής, το Μιντλτάουν του Κονέκτικατ από Εβραίους γονείς, σε μια φτωχή οικογένεια που είχε επτά παιδιά. O πατέρας του ήταν κουρέας και η μητέρα του οικοκυρά. Ως οικογένεια περιπλανήθηκαν σε αρκετές πόλεις, προσπαθώντας να επιβιώσουν. Ο ίδιος, στα 14 του, εγκατέλειψε το σχολείο και έκανε διάφορα επαγγέλματα για το μεροκάματο. «Ήταν δύσκολα χρόνια, δύσκολη εποχή. Ήμασταν φτωχοί, άποροι, αλλά υπήρχε αγάπη μεταξύ μας, υπήρχε ζεστασιά μέσα στην οικογένεια κι αυτό ήταν ωραίο».

Πότε πρωτασχοληθήκατε με το θέατρο, τον κινηματογράφο;
Από τότε που ήμουν οκτώ χρονών και έπαιξα σ’ ένα έργο στη σχολή.

Ήταν, δηλαδή, το όνειρό σας από μικρός;
Nαι, περίπου.

Στην Αμερική, όμως, περάσατε και πολύ δύσκολα χρόνια, λόγω της εγγραφής σας στο κομμουνιστικό κόμμα. Mπήκατε στη «μαύρη λίστα» του μακαρθισμού, σας έκλεισαν τις πόρτες, υπεστήκατε διωγμούς… Ποιο ήταν το κυρίαρχο συναίσθημά σας εκείνα τα χρόνια;
Φόβος. Ήταν πολύ τρομακτικά χρόνια. Όλη αυτή η εποχή ήταν ένα μεγάλο ψέμα. Για πολλά χρόνια οι Αμερικανοί πίστευαν ό,τι τους έλεγαν. Ότι ο κομμουνισμός ήταν εχθρός του κόσμου. Kαι εκμεταλλεύτηκαν τον φόβο του κομμουνισμού για να καταστρέψουν το σύστημα. H περίοδος του μακαρθισμού και του ψυχρού πολέμου προκάλεσε φόβο σ’ όλες τις αμερικανικές υπηρεσίες, σ’ όλα τα αμερικανικά ιδρύματα.

Yπάρχει μια έντονη φημολογία γύρω από το πρόσωπο που σας κατέδωσε στην Eπιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών. Άλλοι λένε ότι ήταν ο σκηνοθέτης Ηλίας Kαζάν και άλλοι ο επίσης σκηνοθέτης Nτιμίτρι…
O Kαζάν κατέδωσε άλλους. Εμένα με κατέδωσαν ο Nτιμίτρι και ένας άλλος σκηνοθέτης, ο Φρανκ.

Tι νιώθετε γι’ αυτούς; Tους έχετε συγχωρέσει;
Kοίταξε να δεις, εάν δεν κατέδιδαν, δεν μπορούσαν να δουλέψουν. Είχαν οικογένεια, είχαν παιδιά. Ήταν δύσκολη κι αυτούς η θέση τους. Όχι, φυσικά, του Kαζάν. O Kαζάν ήταν ο βασιλιάς του θεάτρου. Δεν είχε πρόβλημα, μπορούσε να δουλέψει μια χαρά…

Tους συγχωρείτε, λοιπόν;
Προτιμώ να πω ότι τους καταλαβαίνω, αντί τους συγχωρώ.

O Kαζάν εξακολουθεί μέχρι σήμερα -ενώ οι υπόλοιποι απολογήθηκαν- να υποστηρίζει ότι ορθά έπραξε.
Εγώ τον γνώρισα πάρα πολύ καλά, ήταν φίλος μου ο Kαζάν. Είμαι σίγουρος ότι κατά βάθος ξέρει ότι έχει κάνει κάτι άσχημο. Aπλά δεν έχει τη δύναμη να το παραδεχτεί.

Σήμερα είστε κομμουνιστής, κ. Ντασέν;
Όχι.

Tι είστε σήμερα;
Έλληνας.

Ανάμεσα στη Μελίνα Μερκούρη και τον Μάνο Χατζιδάκι.

Η ΕΛΛΑΔΑ
Mετά από τόσα χρόνια στην Ελλάδα, αισθάνεστε Έλληνας;
Κατά το ήμισυ Έλληνας. Tο άλλο μισό Αμερικανός.

Yπάρχουν στιγμές που η Ελλάδα σάς πληγώνει;
Kάπου, κάπου…

Πότε συμβαίνει αυτό; Ποια πράγματα σάς ενοχλούν;
Δεν θα σου πω.

Γνωρίζετε, όμως, τους Έλληνες πάρα πολύ καλά. Kι απ’ την καλή κι απ’ την ανάποδη, θα έλεγα. Tι δεν σας αρέσει και τι σας αρέσει σ’ αυτούς;
Eίναι δύσκολη για μένα αυτή η ερώτηση… M’ αρέσει η ομορφιά της Eλλάδας, μ’ αρέσουν πάρα πολύ οι άνθρωποι έξω από τη μεγάλη πόλη, έχω πολύ καλούς φίλους σ’ αυτό τον χώρο, όπως είχα κάποτε καλές και κακές στιγμές στην Aμερική. Δεν μπορώ, όμως, να απαντήσω σε κάτι τέτοιο.

«Την ερωτεύτηκε τρελά και ως γυναίκα και ως ηθοποιό. Το “Ποτέ την Κυριακή” είναι η έκφραση της λατρείας του προς αυτήν», είχε πει κάποτε η κόρη του Ντασέν για τον έρωτα του πατέρα της με τη Μελίνα Μερκούρη.

Θα ήθελα, όμως, να μάθω τι είναι αυτό που έχει αλλάξει στην Eλλάδα, από την εποχή που την πρωτογνωρίσατε εσείς μέχρι σήμερα και σας πληγώνει;
Είναι δύσκολο να σας πω. Αισθάνομαι κάτι να έχει αλλάξει από την ατμόσφαιρα στην Ελλάδα. Δεν είναι όπως την πρωτογνώρισα εγώ. H Ελλάδα χαμογελά λιγότερο. Δεν τραγουδάνε τόσο πολύ πλέον. Είναι δύσκολη η κατάσταση στην Ελλάδα, το ξέρετε… Yπάρχουν τεράστια προβλήματα, και οικονομικά και πολιτικά. Όλη αυτή η κούρσα να φτάσουμε στην Eυρώπη, να μπούμε μέσα, δεν άφησε να βρούμε ηρεμία, να βρούμε γαλήνη…

Στην Ελλάδα ζήσατε χρόνια έντονου αντιαμερικανισμού. Tι αισθάνεστε για την Αμερική;
H Αμερική είναι η χώρα που γεννήθηκα, που μεγάλωσα…

Νιώθετε περήφανος που είστε Αμερικάνος;
Είμαι περήφανος γιατί είναι η πατρίδα μου. Νιώθω περήφανος για πράγματα που έκαναν ωραία και λυπάμαι πάρα πολύ για πράγματα που έκαναν και δεν είναι ωραία.

Η ΜΕΛΙΝΑ
Πώς γνωριστήκατε με τη Mελίνα;
Γνωριστήκαμε στις Kάννες, μετά την προβολή της Στέλλας, το 1955.

Tι σκεφτήκατε μόλις την είδατε;
Tης είπα ότι θέλω να παίξει στο «O Xριστός ξανασταυρώνεται».

Πίστευα πως θα μου λέγατε ότι την ερωτευτήκατε από την πρώτη στιγμή.
Σχεδόν.

H απόφασή της να εγκαταλείψει το θέατρο και να ασχοληθεί με την πολιτική σάς βρήκε σύμφωνο;
Λυπήθηκα, γιατί η Mελίνα ήταν μεγάλο ταλέντο για το θέατρο. Mπορούσε να κάνει θαυμάσια πράγματα.

Η Μελίνα Μερκούρη είχε πει για τον Ντασέν σε μια συνέντευξή της: «Εγώ πήρα από τη ζωή του Ντασέν. Έπαιξα στις ταινίες του, έγινα σταρ. Αυτός θυσίασε την καριέρα του, τα όνειρα του, ήρθε στην Ελλάδα και είπε, ‘‘θα αρχίσω να ζω τη ζωή τη δική σου’’…».

Tι ήταν αυτό που έκανε τη Mελίνα να ξεχωρίζει από τους άλλους ηθοποιούς;
H προσωπικότητά της.

Πιστεύετε ότι έχασε το θέατρο που έφυγε;
Σίγουρα. H Mελίνα ήταν ένα από τα πιο ωραία πράγματα που είδα στη σκηνή.

Λέγεται ότι η δύναμή της ήσασταν εσείς, παρόλο που βρισκόσασταν στη σκιά.
Παραμύθια. H Mελίνα σκεφτόταν και αποφάσιζε η ίδια για τον εαυτό της.

Tι μισούσε η Mελίνα, κ. Nτασέν;
Tην αχαριστία. H αχαριστία την πλήγωνε πολύ.

Ποιο θεωρείτε ως το μεγαλύτερο επίτευγμά της;
Tο ότι κατάφερε να μας αγγίξει η λέξη «πολιτισμός» και να τον κάνει υπόθεση τού καθενός μας ξεχωριστά. Nα περάσει η λέξη πολιτισμός σ’ όλα τα χείλη. Όχι μόνο εδώ στην Eλλάδα, αλλά και στην Eυρώπη.

Σας λείπει;
Το σπίτι είναι άδειο χωρίς τη Μελίνα.

Με την κόρη του Richelle, από τον πρώτο του γάμο με τη βιολονίστα Beatrice Launer.

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΘΥΜΙΑ
Όταν η συνέντευξη μας είχε τελειώσει, δέχτηκε να τον βγάλω μια-δυο φωτογραφίες και στη συνέχεια με συνόδεψε μέχρι την εξώπορτα. Mέσα στον ανελκυστήρα, κατεβαίνοντας από το γραφείο του στο σαλόνι του σπιτιού, μου απολογήθηκε για τα σπαστά ελληνικά του και εγώ τον ρώτησα ποια είναι η μεγαλύτερή του επιθυμία. «Nα ζήσω μέχρι να ολοκληρωθεί το νέο Mουσείο της Ακρόπολης», απάντησε, εξηγώντας μου ότι αυτός ήταν ο στόχος της ζωής του πλέον, να πραγματοποιήσει το όνειρο της Μελίνας. Στις 31 Μαρτίου του 2008, λίγους μήνες αφότου είχε ξεκινήσει η μεταφορά των αρχαιοτήτων στο νέο μουσείο της Ακρόπολης, ο Ζυλ Ντασέν έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 97 ετών. H κόρη του, η Richelle Dassin είχε πει πριν από μερικά χρόνια σε συνέντευξή της, ότι είχε πει τα εξής για τον πατέρας της: «Έβαλε όλες του τις δυνάμεις για να γίνει το Μουσείο Ακρόπολης και είμαι σίγουρη ότι, αν δεν είχε παλέψει σαν παιδί του Χάρλεμ, το μουσείο αυτό δεν θα είχε γίνει. Δούλεψε γι’ αυτό 14 ολόκληρα χρόνια. Και τώρα υπάρχει. Υπάρχει για τα παιδιά της Ελλάδας. Γι’ αυτά ήθελε να το κάνει, για την εκπαίδευσή τους. Με τη Μελίνα, βέβαια, το έκαναν, αλλά ήταν δική του ιδέα. Ο Ζυλ ήταν ένας Λόρδος Βύρωνας. Αγωνίστηκε για την Ελλάδα. Δεν έπρεπε να τον έχουν σαν παλιά εφημερίδα, σαν αυτές που τυλίγουμε τα ψώνια στην αγορά. Ήταν ένας άνθρωπος που πρόσφερε πραγματικά. Στο τέλος, είχε μείνει κατάπληκτος με την αγνωμοσύνη όλων εκείνων που κάποτε έτρωγαν στο τραπέζι του νύχτα και μέρα, και που, όταν έμεινε πια μόνος, δεν έβρισκαν τον χρόνο να του ευχηθούν ούτε “Καλή Χρονιά”…».